Δύο είναι οι πλέον αρμόδιοι να μιλούν για το χώρο της βαθιάς ανθρώπινης εμπειρίας , και αυτοί δεν είναι άλλοι από τους ποιητές και τους ψυχαναλυτές. Οι πρώτοι γιατί ταξιδεύουν στο χώρο του ψυχισμού , στις συναισθηματικές εμπειρίες , στις αισθητικές δονήσεις , στον πυρήνα της ύπαρξης του εαυτού και της ένωσης του με τον κόσμο που τον περιβάλλει και οι δεύτεροι γιατί βρίσκονται ήδη εκεί . Ο ίδιος ο Φρόιντ παραδέχτηκε πως όπου και αν τον πήγαν οι θεωρίες του , βρήκε ότι ένας ποιητής είχε ήδη πάει εκεί . Και οι δύο όμως αγγίζουν τα προβλήματα της ζωής , είτε με τη μορφή ενός έργου , είτε με την έκλαμψη μια ερμηνείας στο δρόμο της θεραπευτικής συνομιλίας και βιώνουν μια ουσιαστική συνάντηση με την ανθρώπινη ψυχή .
Ο ποιητής , όσο και ο ψυχαναλυτής εκκινούν ένα ταξίδι με εφαλτήριο τον χώρο εκείνο που ονομάζουμε ενδοψυχικό χώρο της σχέσης . Ο Freud πρώτος μίλησε για το ωκεάνιο συναίσθημα του βρέφους που βρίσκεται στην αγκαλιά παραδομένο στο βλέμμα και στο άγγιγμα της μητέρας του και πλημμυρίζεται από χιλιάδες συναισθήματα , ενώ βιώνει τον εαυτό του ως αδιαχώριστο ον από εκείνη αλλά και από το σύμπαν καθώς δεν έχει σχηματιστεί το εγώ του . Το βρέφος βρίσκεται σε μια κατάσταση απόλυτης ένωσης με τον κόσμο . Ο ψυχικός χώρος που δημιουργείται από τη σχέση του με τη μητέρα και τη σχέση του με τον κόσμο , είναι ο ενδοψυχικός χώρος της σχέσης . Αυτός είναι ο χώρος της ποίησης , ο οποίος βλέπει τον κόσμο και την ψυχή να συνυπάρχουν αδιαχώριστα ( Milner , 1987) . Η ψυχανάλυση ονομάζει αυτόν τον χώρο αμορφοποίητο ασυνείδητο . Η στιγμή της ποιητικής δημιουργίας είναι μια στιγμή αναβίωσης για τον ποιητή εκείνης της ωκεάνιας εμπειρίας , της συνύπαρξης και της συγχώνευσης . Ο Maritain λέει πως «εκείνη τη στιγμή επιστρέφουν η λογική και η αίσθηση πίσω στην καρδιά , το αίμα στο πνεύμα και το πάθος στη διαίσθηση ( …) Στην ποιητική διάσταση του ψυχισμού εισαγόμεθα σε μια νυκτερινή αυτοκρατορία, όπου το συναίσθημα συνδέεται με τη φαντασία» Και η Δημουλά θα συμπληρώσει πως « ο ποιητής αναγεννάτε , βγαίνει από το σώμα του , σταθεροποιείται σε μια αιώρηση , παρακολουθώντας τον εαυτό του , τον προσωρινό θάνατο της μικρότητας του και το όφελος αυτού μια παυσίπονη σταγόνα σε ένα ωκεανό λύπης» . Συνεπώς μπορούμε να κατανοήσουμε πως ο ψυχισμός έχει την ικανότητα να βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση , μορφοποίησης και δημιουργίας . Μια ικανότητα που έχουμε όλοι , δεδομένου ότι όλοι βλέπουμε όνειρα . Το όνειρα άλλωστε για τον Bion είναι η απόδειξη ότι ο ψυχισμός μας είναι ένας αέναος δημιουργός .
Οι δημιουργικές διαστάσεις του ψυχισμού , οι οποίες επεκτείνονται στην ψυχανάλυση και την ποίηση αλλά και στην μεταξύ τους σχέση μπορούν να διαφωτιστούν αν ανατρέξουμε στο κείμενο «η Γέννηση της Τραγωδίας» του Νίτσε , στο οποίο με μοναδικό τρόπο περιγράφονται τα διονυσιακά μυστήρια και η παράδοξη συνύπαρξη από τη μια του τρόμου , της αγωνίας και της αυτοκαταστροφής με τη μυστικιστική ένωση με το σύμπαν από την άλλη . Ο Νίτσε αναγνώρισε σε αυτό το έργο δύο δημιουργικές δυνάμεις της φύσης , το Διονυσιακό και το Απολλώνιο και κατ’ αντιστοιχία θεώρησε ότι ο ανθρώπινος ψυχισμός διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα , τα οποία βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και σχέση μεταξύ τους , το Διονυσιακό και το Απολλώνιο . Αναφερόμενος στο Διονυσιακό , έκανε λόγο για την καταστροφική δύναμη του ψυχισμού που αποζητά του χάος , την διάσπαση και εξαφάνιση του εαυτού . Το Απολλώνιο στον αντίποδα είναι εκείνο που διασφαλίζει την τάξη , την οργάνωση , την ευμορφία και διαφυλάττει την ατομική ύπαρξη . Η διαλεκτική δύο εξ αρχής αντιμαχόμενων τάσεων , της επιθυμίας και της επιθετικότητας , οι οποίες άρχουν τη σωματοψυχική ενότητα του ατόμου από τη γέννηση έως το τέλος της ζωής και υπόκεινται σε μια διαρκή συνδυαστική κίνηση παρουσιάστηκε και στη Δεύτερη θεωρία των Ενορμήσεων του Φρόυντ και συμφωνεί με το δυισμό για τον οποίο μιλά και ο Νίτσε.
Αυτό που λέει ο Νίτσε και υποστηρίζει και η ψυχανάλυση , εμφανώς επηρεασμένη από το μεγάλο φιλόσοφο , είναι πως η ανάδυση της δημιουργικής ικανότητας του ψυχισμού προϋποθέτει την ύπαρξη του ψυχικού εκείνου χώρου όπου επικρατεί το χάος , ώστε να δύναται η αναβίωση και η επιστροφή σε αυτό που αναφέρθηκε προηγουμένως ως ωκεάνιο συναίσθημα, σε μια κατάσταση ψυχικής διάλυσης , καταστροφής , ύπαρξης και μη ύπαρξης . Το απολλώνιο για τον Νίτσε και η ενόρμηση της ζωής για τον Φρόυντ , έρχονται να μορφοποιήσουν και να βάλουν σε τάξη το ψυχικό χάος , να κολλήσουν τα σπασμένα κομμάτια, να πλάσουν ένα όμορφο και άρτιο όλον , να διατηρήσουν την ίδια τη ζωή δυνατή . Για να υπάρξει δημιουργικότητα , πρέπει να έχει προϋπάρξει καταστροφή , πόνος , χάος , ζόφος ή όπως πολύ γλαφυρά είπε ο Νίτσε « κάποιος πρέπει να έχει μέσα του χάος , για να γεννήσει ένα αστέρι που χορεύει» .Ο Bion διερευνώντας και μιλώντας για την σημασία του ψυχικού πόνου και τη σημασία της επαφής μας με αυτόν λέει « χωρίς ψυχικό πόνο , δεν υπάρχει δημιουργική ψυχική ζωή» και μας προτρέπει να αφεθούμε με πίστη ο καθένας στο απόλυτα προσωπικό του χάος και να γίνουμε οι ίδιοι θεατές και μάρτυρες αυτού που θα φανερωθεί . Επομένως η παράδοση , το άφημα σε μια κατάστασης ψυχικής διάλυσης , στην κατάσταση της ωκεάνιας πλημμυρίδας συναισθημάτων στο χώρο της οργασμικής έκστασης ( M. Milner ) αλλά του ανείπωτου πόνου ( Bion ), είναι το ψυχικό έδαφος στο οποίο μέσω της σύγκρουσης θα αναδυθεί η δημιουργία , το άμορφο θα πάρει μορφή και το ασυνείδητο που πάλλεται αθέατο αλλά διαυγάζει πάντοτε καταφέρνει να βγει στο φως.
Για να φτάσει ο δημιουργός στην ολοκλήρωση του έργου , χρειάζεται να επιδείξει αντοχή στον πόνο , να βρεθεί σε αυτή την μετεώριση για την οποία μίλησε η Δημουλά , να επιστέψει από την καταπακτή του ασυνειδήτου στο φως του συνειδητού και αυτό προϋποθέτει το ίδιο θάρρος με αυτό ανασύρει και εκείνος που επιλέγει ως αναλυόμενος να κάτσει στην ψυχαναλυτική καρέκλα .Για να φτάσουμε στη στιγμή της δημιουργίας , το υποκείμενο έχει μετουσιώσει , έχει μεταπλάσει ένα ασυνείδητο ψυχικό φορτίο , έχει εκτεθεί στην δοκιμασία του πραγματικού , χωρία να απορρίπτει , χωρίς να αρνείται , χωρίς απωθεί την έλλειψη , την οδύνη , τον θάνατο και το κακό ως κάτι το μη υπαρκτό .Ο Καβάφης , στο ποίημα «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγήνη, 595 μΧ», μιλά για το πραγματικό, για τον πόνο .
Τό γήρασμα τοῦ σώματος καί τῆς μορφῆς μου
εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι.
Δέν ἔχω ἐγκαρτέρησι καμιά.
Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως,
πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα·
νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ.
Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. —
Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως,
πού κάμνουνε — γιά λίγο — νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.
κλείσιμο αρθρο με καθαρση – τραγωδία κλπ
Αν εστιάσουμε λίγο περισσότερο στον ίδιο τον ποιητή ως δημιουργό , θα πρέπει να ανασύρουμε όλη την συμπόνια που κουβαλάμε για να αγγίξουμε την προσωπική ιστορία ενός ανθρώπου που έχει επιζήσει μιας κρίσης , συνήθως πρώιμης χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο , την οποία κατάφερε με τη δύναμη της ζωής , τη Φροϋδική ενόρμηση της ζωής να μεταπλάσει σε φως , ένα φως , που μπορεί να μην είναι και τόσο φωτεινό ίσως να μοιάζει ίσως ακόμα και να είναι τις περισσότερες φορές σκοτεινό. Συναντάμε ποιητές στους οποίους η κρίση είναι πρόδηλη και ο πόνος τους σε συμπαρασύρει και ποιητές που τίποτα δεν προδίδει τις τραυματικές καταστάσεις που μπορεί να βίωσαν . Η κρίση όμως είναι πάντα εκεί , και η υπόλοιπη ζωή του συνυφαίνεται και αγκαλιάζεται γύρω από αυτό το τραύμα . Είναι ένα μέρος της ζωής του , στο οποίο , εν αγνοία του μεν αλλά εμπρόθετα δε επιστρέφει για να αναβιώσει το ίδιο αρχικό τραύμα με ένα και μόνο αίτημα , το ίδιο με εκείνον που αποφασίζει να κάτσει στην ψυχαναλυτική καρέκλα , η επανόρθωση .Ο ποιητής επιστρέφει για να δώσει λόγο στα πράγματα , και οι λέξεις έρχονται για να παρηγορήσουν , να μετασχηματίσουν , να εσωτερικεύσουν και να χωρέσουν τον πόνο και τον φόβο . Ο ποιητής σκηνοθετεί την σκηνή που τον τραυμάτισε τότε , ξανά και ξανά για να μπορέσει για να κυριαρχήσει σε αυτή να επιβεβαιώσει μέσα από αυτή την αλήθεια της ύπαρξης του . Η ποίηση αφήνει να αιωρείται η υπόσχεση για αλήθεια όμως περιέχει όση αλήθεια περιέχει ο έρωτας ( Γιάννης Ζέρβας , 2013) . Όπως ο έρωτας πιέζεται να εκφράσει αυτό που νιώθει , έτσι και η ποίηση πνίγεται μέχρι να ανακαλύψει και τελικώς ναι αποτυπώσει στο χαρτί αυτό το τόσο σημαντικό που αισθάνεται . Αντίδοτο στον πνιγμό του είναι οι λέξεις , που τον φέρνουν κοντά στην πηγή της ζωής και τον αναγκάζουν να ιεραρχήσει την πραγματικότητα . Τότε γινόμαστε μάρτυρες της αποκάλυψης . Οι σημασίες μπορεί να είναι πολύ καθαρές και προσωπικές του ποιητή , ίσως να εκφράζει πολύ περισσότερα από όσα είχε συνειδητή πρόθεση όμως η ποιητική επεξεργασία καθιστά το έργο ευρείας εφαρμογής και μπρος στα μάτια της ψυχής του αναγνώστη που θα επιλέξει να διαβάσει να διανύσει την ίδια ακριβώς διαδρομή , και να καταφέρει και εκείνος να καρπωθεί τα φάρμακα της ποιήσεως Ποιήσεως που κάμνουνε – για λίγο -να μη νοιώθεται η πληγή .