Κορωνοϊός , η κορωνίδα των δυσχερειών που βιώνουν οι εν ζωή γενεές τόσο σε εθνικό , ευρωπαϊκό όσο παγκόσμιο επίπεδο. Μία λοιμώδης ασθένεια , ταχείας εξάπλωσης , μετρώντας ήδη χιλιάδες νεκρούς και χιλιάδες κρούσματα ανά τον κόσμο . Μια ασθένεια , η οποία θέτει πρωτογενώς σε κίνδυνο την ζωή των ανθρώπων οι οποίοι νοσούν , και δευτερογενώς διαταράσσει την ψυχική υγεία όλων των υπολοίπων διακινώντας συναισθήματα φόβου , τρόμου , αγωνίας και πανικού. Μια κατάσταση , η οποία φέρνει και γιγαντώνει την προϋπάρχουσα κατά Φρόυντ αγωνία θανάτου , επιβεβαιώνει περίτρανα τη θνητότητα , το πεπερασμένο της ανθρώπινης φύσης και γεννά άγχος , το άγχος αφανισμού του Εγώ και της αγέλης . Μιλάμε , κατά κοινή παραδοχή , για πανανθρώπινα και πρωτόγονα συναισθήματα , σύμφυτα με τον πυρήνα του εαυτού του ατόμου, στοιχεία που συνθέτουν την ύπαρξη του υποκειμένου και αντιλαμβανόμαστε , ο καθένας ξεχωριστά , ότι κουβαλάμε ένα φορτίο το οποίο έχει έρθει στην επιφάνεια και χρειάζεται νοηματοδοτηθεί .
Ο φόβος κατά τον Ekman (1992) είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα , το οποίο προκαλείται από την συνειδητοποίηση μια πραγματικής ή φαντασιωσικής απειλής . Είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός , που βοηθά στην διασφάλιση της επιβίωσης .Η νευροβιολογία μας πληροφορεί ότι ο φόβος , είναι από τα συναισθήματα που έχουν τις πιο γρήγορες σωματικές αντιδράσεις καθώς ενεργοποιεί μια περιοχή του εγκεφάλου , την αμυγδαλή. Η αμυγδαλή λαμβάνει τα ερεθίσματα από τις οπτικές και ακουστικές οδούς και παράγει άμεσα αρχέγονες συναισθηματικές αποκρίσεις , έναντι του υποφαινόμενου φόβου . Εδώ έρχεται η αναλυτική κλινική πράξη και θεωρία να μας πει ότι ο άνθρωπος επιστρατεύει αμυντικούς μηχανισμούς μπροστά στον φόβο . Πολλοί θα τον αγνοήσουν , θα αρνηθούν την ύπαρξη του , θα θεωρήσουν ότι δεν αφορά εκείνους . Τρανό παράδειγμα είναι η περίπτωση με το καρναβάλι της Πάτρας το οποίο ακυρώθηκε και παρ’ αυτά , μια μερίδα ανθρώπων αγνόησε τις συστάσεις . Άλλοι θα αναζητούν εμμονικά την ασφάλεια τους σε αντικείμενα , πρόσωπα , καταστάσεις οτιδήποτε έξω από αυτούς. Για παράδειγμα , καταναγκαστικό πλύσιμο χεριών , εμμονική προσκόλληση με αντισηπτικά , μάσκες , γάντια και πάσης φύσεως προστατευτικά , αναχώρηση για επαρχιακές πόλεις . Άλλοι πάλι θα γενικεύσουν και θα ομαδοποιήσουν τον πληθυσμό σε αμιγώς καλό και αμιγώς κακό σύμφωνα με την τήρηση των μέτρων κατά της διασποράς του ιού , και θα σπεύσουν να λιθοβολίσουν όποιον κρίνουν ότι κινειται εκτός πλαισίου . Και θα υπάρχουν και εκείνοι , που θα ψάξουν να βρουν κάποια συνωμοσία πίσω από το ομολογουμένως ακατανόητο κακό που βρήκε την ανθρωπότητα, θα αναζητήσουν τον θύτη, έναν αποδιοπομπαίο τράγο , κάποιον να του επιρρίψουν ευθύνες και στον αντίποδα κάποιον να εξιδανικεύσουν και να εναποθέσουν σε εκείνον την σωτηρία του τόπου.
Όλοι αυτοί και όλοι εμείς βιώνουμε μια απειλή , και χρησιμοποιούμε όλα τα ψυχικά μέσα που διαθέτουμε για να ανταπεξέλθουμε . Ο άνθρωπος φοβάται , γιατί έχει ξαναφοβηθεί πολύ άλλωστε όπως λέει και ο Καβάφης στην Ιθάκη <<Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου >>. Ο Βρετανός Ψυχαναλυτής Donald Winnicott μας μίλησε για αρχέγονες αγωνίες και ομολογώ ότι τόσο σε ενδο-ατομικό όσο σε συν-κοινωνικό επίπεδο μια τέτοιου είδους απειλή βιώνουμε . Έναν φόβο κατάρρευσης , ο οποίος έχει υπάρξει ως εμπειρία και σαφώς εκφράζεται με διαφορετική ένταση και έκταση στον καθένα βάση της πρωταρχικής του εμπειρίας και του βαθμού της περιβαλλοντικής ανεπάρκειας που βίωσε. Μια κατάρρευση ή την ανάμνηση της κατάρρευσης , η οποία αναδύει αισθήματα εκμηδενισμού , εκσεσημασμένης αγωνίας , αβοηθητότητας , αδυναμίας σύνδεσης με τον σημαντικό Άλλον , μη σύνδεσης με τον εαυτό . Αυτό λοιπόν που δημιουργεί φόβο είναι η φαντασίωση ότι θα ξαναζήσεις την εμπειρία απειλητικών συνθηκών στις οποίες βρέθηκες στο παρελθόν και εώς τώρα ήταν καλά κρυμμένες βαθειά στο ασυνείδητο . Είναι ο φόβος του φόβου , μόνο που στην ενεστώσα συνθήκη ο κίνδυνος είναι πραγματικός και όχι φαντασιωσικός . Ο φόβος της κατάρρευσης είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη συντριβή , και είναι ότι πιο συγγενές σαν βίωμα έχει ο άνθρωπος με τον ίδιο το θάνατο .
Εν συνεχεία , βιώνοντας την εποχή της καραντίνας , μια καθολικά δυσάρεστη εμπειρία , καθώς σηματοδότησε για την πλειοψηφία των πολιτών την απομάκρυνση από χώρους εργασίας , αγαπημένα – οικεία πρόσωπα , παύση συνηθειών και ενδέχεται να σήμανε την απώλεια αυτού που τείνουμε να ονομάζουμε ελευθερία , δύναμη επιλογής , οδηγώντας σε μια κατάσταση απομόνωσης έφερε στην επιφάνεια αισθήματα αποχωρισμού και εγκατάλειψης . Η εγκατάλειψη εμφανίζεται τόσο υπό την παθητική της μορφή (εγκαταλείπομαι) όσο και υπό της ενεργητική της (εγκαταλείπω). Πρόκειται για μια συνέργεια επιβεβλημένων αποχωρισμών και εν συνεχεία παραιτήσεων και απαρνήσεων , η οποία αναζωπυρώνει αισθήματα οδύνης και βαθειάς θλίψης . Εάν βέβαια λάβουμε υπόψη και τον βαθμό εξάρτησης από το απολεσθέν αντικείμενο , θα μπορούμε να αιτιολογήσουμε μέσα μας και την ένταση αυτού που βιώνουμε .
Η εγκατάλειψη, ο φόβος του αποχωρισμού , η αποξένωση , η απομόνωση στερούν από τον άνθρωπο την ζωή , την δυνατότητα ύπαρξης . Ο άνθρωπος υπάρχει μέσα από τον άλλον , επιβεβαιώνει την ύπαρξη του , μέσα από τον άλλο . Η θεωρία του δεσμού του J. Bowlby μας λέει πως ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησης εμφορείται από την τάση πρόσδεσης και επικοινωνίας συναισθημάτων με τον κύριο φροντιστή του . Ο φροντιστής είναι εκείνος , ο οποίος θα του καθρεφτίσει τον κόσμο , θα του εμφυσήσει μέσω του δεσμού ζωτικής σημασίας για την ψυχική εξέλιξη έννοιες , όπως η ασφάλεια , η εμπιστοσύνη , η πίστη , η αγάπη και το μοίρασμα . Το παιδί εγκαινιάζει βαθμηδόν τον δικό του ψυχικό χώρο και ο φροντιστής επιτρέπει την εξέλιξη του , με την δίκη του σταδιακή οπισθοχώρηση. Αυτή είναι μια διαδικασία όπου ο δεσμός θεωρείται ασφαλής . Στον αντίποδα βρίσκονται περιπτώσεις κατά τις οποίες , βρέφος και φροντιστής δεν προχώρησαν ποτέ σε ουσιαστικό διαχωρισμό αλλά και οι περιπτώσεις εκείνες όπου η εξατομίκευση ήταν βίαιη και αγχογόνος . Κοινή συνιστώσα και για τις δύο αυτές περιπτώσεις , είναι η έλλειψη αυτονομίας του ενήλικου πλέον υποκειμένου, το οποίο αναζητά τα αντικείμενα εξάρτησης για να καλύψει τα εσωτερικά κενά του . Ως αντικείμενα εξάρτησης δύναται να λειτουργούν , πρόσωπα , πράγματα , η εργασία , καταστάσεις , χόμπι , τροφή , ουσίες . Κοινή συνιστώσα , στην εποχή , της καραντίνας , της επιβεβλημένης-οικιοθελούς απομόνωσης αποτελούν αυτά εσωτερικευμένα πένθη και αποχωρισμοί που στο εκεί και τότε είτε βιώθηκαν τραυματικά είτε δεν καταναλώθηκαν , και παρέμειναν εκεί , φέροντας στο εδώ και τώρα πόνο και οδύνη με έναν τρόπο ανακλητικό , με έναν τρόπο που ουσιαστικά αντανακλά την θλίψη παρόντος – παρελθόντος και την υψώνει στο τετράγωνο .
Μιλάμε επίσης , για έναν εγκλωβισμό, πρωτίστως ψυχικό και δευτερευόντως χωροταξικό , ο οποίος σαφέστατα υπάρχει μέσα μας και γύρω μας πολύ πριν την εποχή της πανδημίας . Έναν εγκλωβισμό σε σχέσεις και καταστάσεις εξάρτησης , που καταλύουν την αρτιότητα του ατόμου και περισσότερο τώρα παρά ποτέ αναδεικνύονται καθώς ερχόμαστε σε μια συνάντηση με τον ίδιο μας τον εαυτό , γεννώντας βαθύτερες υπαρξιακές αγωνίες . Ο φυσικός εγκλεισμός και οι πρωτοφανείς απαγορεύσεις σαφέστατα βιώνονται με θυμό , εκνευρισμό και μελαγχολία .Οι άνθρωποι εν προκειμένω αναμετρώνται με το ξεβόλεμμα της καθημερινότητας , την αναδιάταξη του τρόπου σύνδεσης με τον Άλλον , με άμεσο επακόλουθο την στέρηση των φαντασιώσεων εκείνων που λειτουργούσαν ως στηλοβάτες και σταθεροποιητές της ζωής . Οι στερήσεις αυτές και οι απώλειες , και εδώ μιλώ για τις απώλειες της ζωής και όχι του θανάτου , είναι πραγματικές . Αυτό όμως που έχει σημασία , και οφείλουμε να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας , είναι πως αυτό το οποίο στερούμαστε δεν είναι η ζωή , ή η ενόρμηση αυτής . Αυτό που έχουμε απωλέσει είναι οι φαντασιώσεις τις οποίες είχε δομήσει ο ψυχισμός μας και μας οδηγούσαν στην απόλαυση της ζωής . Η ενόρμηση της ζωής είναι ακόμα πολύ παρούσα , όσο παρούσα είναι η ίδια η ζωή και είναι στο χέρι του καθένα να βρει ξανά την απολαύση μέσα από νέα δίοδο .
Χωρίς λοιπόν να παραγνωρίζουμε την εξωτερική πραγματική και αντικειμενική πραγματικότητα μπορούμε να προσπαθήσουμε να δώσουμε ένα νόημα στην δική μας ασυνείδητη ψυχική πραγματικότητα την οποία κυοφορούσαμε πολλοί εν αγνοία μας , και ήρθε η ώρα να φροντίσουμε . Είναι δεδομένο πως η παρούσα κατάσταση προκαλεί την εξωτερίκευση ακατέργαστου ψυχικού υλικού , με τη μορφή του ασαφούς , του αγνώστου , του συγχυτικού. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να στηριχτούμε στη δύναμη για ζωή που έχουμε μέσα μας , να αφουγκραστούμε το συναίσθημα μας και να προσπαθήσουμε να νοηματοδοτήσουμε όσα βιώνουμε .
Κάθε ψυχή όχι μόνο αρρωσταίνει , αλλά αρρωσταίνει με τέτοιον τρόπο ώστε μέσα από την ίδια την αρρώστια να βρίσκει τρόπους για να παραμένει ακόμα σε αναζήτηση ζωής (Piera Aulagnier ).
Δες λοιπόν το φόβο σου , κάτι έχει να σου πει .
Ύστερα κάντο ζωή .
Η ελευθερία θα έχει άλλο νόημα μετά από όλο αυτό .
Αλεξάνδρα Μπάμπη .